Mapa Beniowskiego (Carte de la Mer Oriental du Nord entre les Costes de l'amerique, Occidentale et celles de la Tartarie Orientale, avec les Isles Nouvellemen decouvert) przechowywana w zbiorach naszej Biblioteki została wpisana na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata w jej 5. jubileuszowej edycji.

 

Na Listę wpisywane są obiekty dziedzictwa o fundamentalnym znaczeniu dla polskiej historii i kultury, dokumentujące ważne wydarzenia i działalność wybitnych osobistości, przechowywane na co dzień w polskich archiwach, bibliotekach i muzeach.

 

 

To niezwykle prestiżowe wyróżnienie podkreśla znaczenie naszego wyjątkowego dokumentu, który jest cennym świadectwem nie tylko historii rozwoju kartografii, ale i dziedzictwa kulturowego Polski. Wielkoformatowa, rękopiśmienna mapa zarówno w zakresie swojej treści, jak i stanu zachowania jest unikatem w skali światowej. Według zapisu w kartuszu tytułowym powstała w 1772 r. i jest powiązana z Maurycym Augustem Beniowskim, jedną z barwniejszych i ciekawszych postaci historycznych XVIII wieku. Kosmopolita, do którego „przyznają się” zarówno Polacy, Węgrzy jak i Słowacy, znany przede wszystkim jako eksplorator i kolonizator Madagaskaru. Treść mapy nawiązuje do wczesnego okresu jego życia – ucieczki z zesłania na Kamczatkę, na którą trafił jako uczestnik Konfederacji Barskiej. Wielonarodowa grupa zesłańców uciekała na zaanektowanym przez nich wraz z częścią załogi rosyjskim statku łowczym. Czteromiesięczny rejs wiódł z Bolszy na Kamczatce, przez nieznane wtedy Europejczykom obszary północnego Pacyfiku, wzdłuż zachodnich wybrzeży Alaski, przez Aleuty, Japonię, wyspy Riukiu, Tajwan, do portugalskiego wówczas portu Makau i południowych wybrzeży Chin. Mapa ta jest zatem bezcennym źródłem informacji geograficznej o tym terenie w drugiej połowie XVIII wieku.

 

Mapa jest dokumentem oryginalnym i unikatowym, nie są znane jej kopie lub warianty. Do zbiorów Biblioteki Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN została włączona jako dar w 1962 r. Pieczęć Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji na odwrocie mapy wskazuje, że wcześniej była przechowywana w jego archiwum. W 2014 r. została zdigitalizowana i udostępniona w domenie publicznej w ramach projektu „Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych (RCIN)”, dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej.

 

Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie znaczenia wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości. W ramach Programu tworzone są 3 listy dziejowych pomników piśmiennictwa: lista międzynarodowa, listy regionalne i listy krajowe.

Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata powstała dokładnie 10 lat temu, w 2014 roku, w wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata. W kolejnych czterech edycjach Programu, zrealizowanych w latach 2014, 2016, 2018 i 2021 na listę krajową wpisanych zostało ogółem 58 unikalnych świadectw najważniejszych wydarzeń i osiągnieć w polskiej historii z kilkudziesięciu różnych instytucji.

Jubileuszowa 5. edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata objęła 17 nowych wpisów z 17 instytucji pamięci z całej Polski. Trafiły na nią dokumenty średniowieczne, zbiory fotografii, dzieła literackie i muzyczne.

Lista nagrodzonych obiektów dostępna jest na stronie Pamięć Polski. 

 

Oficjalne wręczenie certyfikatów wpisu na Listę odbyło się 26 czerwca 2024 r. w Belwederze. Certyfikat potwierdzający wpis Mapy Beniowskiego na Polską Listę Krajową Programu UNESCO odebrał Dyrektor Instytutu dr hab. Michał Słowiński, prof. IGiPZ.

 

Obiekty wpisane na Listę prezentowane są na wystawie przed Kordegardą Galerią Narodowego Centrum Kultury w Warszawie już od 25 czerwca. Ekspozycja w wielkogabarytowej przestrzennej formie mebla miejskiego będzie dostępna dla mieszkańców Warszawy i turystów całodobowo, również w świetlnej aranżacji nocnej. Wystawę będzie można oglądać w stolicy do 15 lipca 2024 r., następnie wyruszy w objazd po kraju.

 

Polecamy również film prezentujący 17 bezcennych dokumentów uhonorowanych w tym roku wpisem na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata!

 

 

 

 

fot. Michał Gmitruk/Archiwa Państwowe